W przypadku dzieci z pozaszpitalnym zapaleniem płuc krótsza antybiotykoterapia może być równie skuteczna jak dłuższa. Jednak nie można jeszcze sformułować ogólnych zaleceń dotyczących skracania czasu przyjmowania antybiotyków.
Na zlecenie Instytutu Jakości i Efektywności w Opiece Zdrowotnej (IQWiG), zespół naukowców pod kierunkiem Uniwersytetu we Fryburgu przeanalizował, czy krótszy czas stosowania antybiotyków może prowadzić do porównywalnych efektów terapeutycznych, jak standardowa dłuższa terapia. Dla dwóch analizowanych w raporcie chorób uzyskano następujące wnioski:
Nie wiadomo, czy dzieci i młodzież z ostrym zapaleniem ucha środkowego odnoszą korzyści z krótszej antybiotykoterapii. W przypadku amoksycyliny – antybiotyku pierwszego wyboru – potrzebne są dalsze wysokiej jakości badania.
U dzieci z pozaszpitalnym zapaleniem płuc skuteczność krótszej terapii antybiotykowej była porównywalna z terapią standardową. W przypadku młodzieży i dorosłych z tą samą diagnozą brakuje jednak odpowiednich badań. – „Takie badania są pilnie potrzebne i możliwe do przeprowadzenia, co pokazuje sytuacja w populacji pediatrycznej”, podkreśla Corinna Schaefer, kierowniczka działu ds. opieki i wytycznych w IQWiG. – „Świadome i jak najbardziej oszczędne stosowanie antybiotyków ma kluczowe znaczenie w kontekście narastającej oporności bakterii.”
Czy krócej znaczy lepiej w walce z opornością?
Antybiotyki stosuje się w leczeniu infekcji bakteryjnych, by złagodzić objawy i przyspieszyć powrót do zdrowia poprzez zahamowanie wzrostu bakterii lub ich eliminację. Jednak każde zastosowanie antybiotyku niesie ryzyko rozwoju oporności.
Przez wiele lat sądzono, że aby ograniczyć to ryzyko, antybiotykoterapia musi być odpowiednio długa – nawet wtedy, gdy objawy kliniczne już ustąpiły. Coraz więcej naukowców zaczyna jednak popierać podejście „shorter is better” – czyli „krócej znaczy lepiej”.
W tym kontekście jeden z obywateli zwrócił się do IQWiG z pytaniem w ramach inicjatywy ThemenCheck Medizin, czy krótszy czas terapii antybiotykowej może dawać podobne wyniki terapeutyczne jak tradycyjna, dłuższa kuracja.
Potrzeba dalszych badań
Raport ThemenCheck porównał skuteczność krótszej i dłuższej antybiotykoterapii w dwóch chorobach: ostrym zapaleniu ucha środkowego u dzieci oraz pozaszpitalnym zapaleniu płuc u dzieci i dorosłych.
W przypadku zapalenia ucha środkowego zespół zidentyfikował 12 odpowiednich badań, które analizowały 7 różnych antybiotyków dopuszczonych w Niemczech (m.in. penicylina, amoksycylina) u dzieci w wieku od 1 miesiąca do 14 lat. Wyniki nie wykazały jednoznacznie, że krótsza terapia jest równie skuteczna w porównaniu z dłuższą. Nie oznacza to, że krótsza terapia jest gorsza, lecz że brakuje dowodów na jej równoważność.
W przypadku pozaszpitalnego zapalenia płuc u dzieci, 7 badań analizowało czas stosowania amoksycyliny. W większości przypadków dzieci miały od 1 do 2 lat, a górna granica wieku wynosiła 5–10 lat. Porównywano różne długości terapii, np. 3 vs. 5 dni czy 5 vs. 10 dni.
Wyniki: krótsza antybiotykoterapia przynosiła porównywalny efekt terapeutyczny. Dzieci leczone przez 3 dni doświadczały mniej działań niepożądanych (np. biegunek), niż te leczone przez 5 dni. Nie znaleziono dowodów na większe ryzyko nawrotu lub śmiertelność w grupie z krótszą terapią.
Dla dorosłych i młodzieży z tą samą chorobą nie przeprowadzono dotychczas porównawczych badań długości terapii.
Wnioski końcowe IQWiG
Nie można obecnie sformułować ogólnej rekomendacji dotyczącej skrócenia czasu stosowania antybiotyków. Również dla analizowanych przypadków (zapalenie ucha środkowego i zapalenie płuc) obraz nie jest jednoznaczny.
Zważywszy na niepewność wyników, decyzja o czasie trwania leczenia – np. w ostrym zapaleniu ucha środkowego – powinna być podejmowana wspólnie przez lekarza i opiekunów pacjenta, uwzględniając czynniki indywidualne (np. skutki uboczne, przestrzeganie zaleceń, skuteczność terapii) oraz aspekty zdrowia publicznego.
Krótsza antybiotykoterapia jest korzystna z punktu widzenia środowiskowego, ekonomicznego, etycznego i społecznego. Koncepcja Antibiotic Stewardship, mająca na celu ograniczenie ryzyka oporności, wspiera podejście do skracania terapii.
Jednocześnie wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi: Jaka długość terapii jest optymalna dla różnych antybiotyków, grup wiekowych i wskazań? W tym zakresie warto śledzić trwające badanie w Australii, w którym porównuje się 2-, 3-, 4- i 5-dniowe leczenie amoksycyliną u dzieci z pozaszpitalnym zapaleniem płuc.
Czym jest ThemenCheck Medizin?
ThemenCheck Medizin to inicjatywa umożliwiająca obywatelom zgłaszanie propozycji oceny procedur i technologii medycznych. W dwuetapowym procesie selekcji, z udziałem społeczeństwa, wybieranych jest corocznie do pięciu tematów o szczególnym znaczeniu dla pacjentów. Raporty ThemenCheck opracowują niezależni eksperci zewnętrzni. Każdy raport zawiera również przystępne podsumowanie oraz komentarz redakcyjny IQWiG.
Wstępne wyniki raportu „Antybiotykoterapia: Czy skrócenie czasu stosowania prowadzi do porównywalnych wyników leczenia?” opublikowano w styczniu 2025 r. jako wersję roboczą. Po zakończeniu konsultacji raport został zaktualizowany i udostępniony w wersji ostatecznej.
Źródło: Institut für Qualität und Wirtschaftlichkeit im Gesundheitswesen (IQWiG)
